Inleiding

Leuk dat je een proefles hebt aangevraagd! Met deze proefles krijg je een indruk van de opleiding MBO Doktersassistent. Je krijgt inzicht in de lesstof. Tijdens het lezen van de lesstof kun je jezelf testen door vragen te beantwoorden.

Wat is patiëntenvoorlichting?

Als doktersassistente besteed je veel tijd en energie aan het voorlichten van patiënten. Elke dag weer geef je voorlichting over allerlei onderwerpen, zowel in de spreekkamer, aan de balie als aan de telefoon. Duidelijke en voldoende voorlichting is voor de patiënt en zijn omgeving van groot belang. Voorlichten is niet zo eenvoudig als het lijkt. Mede dankzij sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen zijn patiënten mondiger en kritischer geworden. Ze vragen steeds meer om informatie, willen zelf beslissingen nemen over hun eigen gezondheid en komen voor hun rechten op.

Dit heeft ertoe geleid dat zorginstellingen en zorgverleners tot het besef kwamen dat goede voorlichting en begeleiding medebepalend zijn voor de kwaliteit van zorg. Patiëntenvoorlichting is belangrijker geworden. Een andere ontwikkeling is dat er de afgelopen jaren meer voorzieningen zijn gekomen. Voor een patiënt is het noodzakelijk om een keuze te maken. Voorlichting kan helpen bij die keuze.

Patiëntenvoorlichting beslaat een breed terrein. Dagelijks vinden er in de praktijk activiteiten plaats die onder patiëntenvoorlichting vallen. Enkele voorbeelden zijn:

• een assistente geeft telefonisch advies over het nut van neusdruppels bij oorontsteking;
• de patiënt neemt een folder over maagklachten mee uit de wachtkamer;
• de assistente leert een astmapatiënt inhaleren.

In de praktijk blijkt dat de kwaliteit van de voorlichting vaak niet voldoende is. De voorlichting is afhankelijk van de vragen die de patiënt stelt, van de kwaliteiten van de hulpverlener en van de omstandigheden. Een patiënt die veel vraagt, krijgt veel meer voorlichting. De voorlichting vindt niet structureel bij elke patiënt plaats en is niet systematisch. Om deze knelpunten te kunnen ondervangen, is een systematische aanpak van voorlichting noodzakelijk. Allereerst kijken we wat er eigenlijk onder patiëntenvoorlichting wordt verstaan.

Definitie
Patiëntenvoorlichting is: alle communicatie die tot doel heeft de patiënt en zijn sociale omgeving te helpen informatie te verkrijgen, te verwerken en toe te passen, zodat de patiënt zelfstandiger en onafhankelijker van het medische zorgsysteem met gezondheidsproblemen om kan gaan.

Deze definitie is erg lang en niet makkelijk. We zullen een aantal aspecten uit de definitie toelichten. Bij voorlichting gaat het om communicatie en dit is tweerichtingsverkeer. Dat wil dus zeggen dat er zowel voor de patiënt als voor de voorlichter gelegenheid is om ideeën, meningen en gevoelens uit te wisselen. In veel situaties zul je niet alleen de patiënt voorlichten, maar ook de partner, familie en vrienden. Dit noemen we de sociale omgeving.

Je helpt patiënten door goede voorlichting te geven: steun bij het verkrijgen, opnemen en verwerken van informatie, zodat zij beter kunnen omgaan met hun ziekte. Voorlichting is dus meer dan alleen informatie geven. Er wordt getracht om veranderingen in het handelen van de patiënt teweeg te brengen. Patiënten zijn er uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor hoe zij met hun ziekte of gezondheid willen omgaan. Patiëntenvoorlichting betekent de patiënt helpen bij het maken van een keuze.

Het is meestal een vorm van preventie, met name secundaire en tertiaire preventie, omdat er al sprake is van een ziekte of aandoening. Er valt niets meer te voorkomen, maar genezing valt nog wel te bevorderen en/of erger te voorkomen. Niet alle patiënten die bij een arts komen, hebben een aandoening, denk maar aan de bedrijfsarts of de arts van een jeugdgezondheidsdienst. Als het gaat om voorkómen is patiëntenvoorlichting een deelterrein van GVO (gezondheidsvoorlichting en -opvoeding).

Functies van patiëntenvoorlichtingen

Vaak wordt patiëntenvoorlichting alleen geassocieerd met het overdragen van informatie. Voorlichting wordt dan gelijkgesteld met het geven van medische informatie. Maar voorlichting is meer dan dat: het gaat ook om het verwerken en toepassen van informatie. In patiëntenvoorlichting zijn vier elementen te onderscheiden.

1. Informatie
Het geven van een feitelijk bericht, een bepaalde boodschap over de inhoud van de behandeling en verzorging.

2. Instructie
Concrete voorschriften of richtlijnen voor de patiënt, zoals aanwijzingen tijdens een bepaalde ingreep en voorschriften met betrekking tot medicatie, leefregels en voeding.

3. Educatie
De uitleg over de ziekte en behandeling. Educatie is gericht op leren en ligt in het verlengde van informatie, het geeft meer informatie aan een patiënt over de gevolgen voor zijn leven. Het is vooral nodig bij chronische ziekten of ernstige aandoeningen met een grote kans op een recidief (het opnieuw optreden van de verschijnselen van een ziekte).

4. Begeleiding
De emotionele ondersteuning van de patiënt zodat deze de psychische belasting van de behandeling, de ziekte en de gevolgen daarvan zo goed mogelijk kan verdragen. Voorbeelden zijn een gesprek of het steunen van de patiënt.

Als doktersassistente zul je veel in contact komen met mensen met bepaalde klachten. Deze zullen vaak worden veroorzaakt door lichamelijke ziekten of afwijkingen. Om de betekenis van de verschillende ziektebeelden te kunnen doorgronden, is diepgaande kennis nodig van de normale, gezonde toestand van het menselijk lichaam. De oppervlakkige kennis die we ongemerkt in het dagelijkse leven opdoen is onvoldoende om de vormen en de werking van de inwendige organen precies te leren kennen.

In de lessen Anatomie, Fysiologie en in latere thema’s Pathologie (ziekteleer) zullen steeds de bouw en de ligging van de organen of orgaansystemen worden besproken in samenhang met hun functie(s). Hierdoor zal duidelijk worden hoe het gezonde menselijk lichaam functioneert. De begrippen bouw, vorm, werking en functie(s) van de organen of orgaansystemen vormen eigenlijk één geheel. Dat is de reden om de afzonderlijke vakgebieden in een gezamenlijk thema aan te bieden.

Medische terminologie

Om zonder misverstanden met elkaar te kunnen communiceren over het menselijk lichaam heeft de medische wereld een vaktaal ontwikkeld. Deze vaktaal is geen echte taal maar meer een lijst met een groot aantal medische termen.
Daarom noemen we deze taal de medische terminologie. Om met anderen te kunnen communiceren is het voor een doktersassistente van groot belang met deze termen bekend te zijn. Daarom zal bij de bespreking van de anatomie en fysiologie (en later bij de pathologie) de medische terminologie worden bijgevoegd.

Anatomie

Het lichaam bestaat uit allerlei onderdelen die wat hun werking betreft precies op elkaar zijn afgestemd. De wetenschap die zich bezighoudt met het ontleden van het lichaam in onderdelen, heet ontleedkunde of anatomie (Grieks voor opensnijding). Anatomie is de wetenschap die de (op)bouw van het menselijk lichaam bestudeert. De anatomie houdt zich bezig met de vraag wat er in het lichaam zit en waar het zit.

Bij de ontleding van het lichaam stuiten we op een groot aantal afzonderlijke delen, die organen worden genoemd. Organen werken op een wonderbaarlijke manier samen om bepaalde taken te vervullen. Een aantal organen dat één of meer direct samenhangende taken verricht, heet een orgaanstelsel. Een voorbeeld hiervan is de bloedsomloop (ook circulatiesysteem of tractus circulatorius genoemd).

Tot dit orgaanstelsel behoren onder andere het hart, het bloed en de verschillende soorten bloedvaten. Een ander orgaanstelsel is de ademhaling (tractus respiratorius), waartoe de luchtwegen, de longen en de long(slag)aders behoren. Bepaalde organen kunnen deel uitmaken van meer orgaansystemen.
Organen zijn op hun beurt opgebouwd uit diverse afzonderlijke weefsels. Als we deze onder een microscoop bekijken, blijkt dat elk weefsel is opgebouwd uit een groot aantal kleine deeltjes: de cellen. De cellen zijn de kleinste bouwstenen van het lichaam. In het deelthema Celleer gaan we hier uitgebreid op in. 

Schematisch gezien is het lichaam van klein naar groot dus opgebouwd uit:

• cellen
• weefsels
• organen
• orgaanstelsels
• lichaam

Fysiologie

Alle onderdelen van het lichaam – van cel tot orgaanstelsel – hebben niet alleen een bepaalde bouw, maar ook een of meer taken of functies. De wetenschap die zich bezighoudt met het normale functioneren van de onderdelen van het menselijk lichaam noemen we fysiologie of de leer der levensverrichtingen.
Fysiologie houdt zich bezig met de vraag welke processen zich in het lichaam afspelen en waarom.

De processen in het menselijk lichaam kunnen we grofweg splitsen in twee categorieën. Ten eerste zijn er processen die noodzakelijk zijn om de mens in leven te houden en om ervoor te zorgen dat we als mensen niet uitsterven. Dit noemen we de vegetatieve processen (levensverrichtingen), bijvoorbeeld de stofwisseling, ademhaling, bloedsomloop, warmtehuishouding, het uitscheiden van afvalstoffen en de processen die hierbij een regelende rol spelen (met behulp van hormonen en een deel van het zenuwstelsel). Voor de instandhouding van de menselijke soort hoort hier natuurlijk de voortplanting bij.

Naast deze essentiële processen zijn er nog hogere processen die niet gericht zijn op overleven. Dit noemen we de animale processen. Voorbeelden hiervan zijn: het bewegen, het waarnemen van de omgeving en het kunnen reageren hierop, en alle psychische functies (bijvoorbeeld emoties).